ครั้งที่ ๑๐ สนธิกัณฑ์ สนธิวิธาน มิสสกาเทสราสิ

มิสฺสกาเทโส วุจฺจเตฯ

ต่อไปนี้เป็นมิสสกาเทส (การแปลงอักษรที่คละกัน)[๑]

อวสฺส อุตฺตํ –

อุทฺธมฺโม, อุพฺพินโย, อุปฺปโถ, อุมฺมคฺโค, อุญฺญา อวญฺญา, อุญฺญาตํ อวญฺญาตํ, อุชฺฌานสญฺญีฯ

อุ เป็นอาเทสของ อว เช่น

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
อุทฺธมฺโม	อวธมฺโม	ออกไปจากธรรม (นอกธรรม, ผิดธรรม)
อุพฺพินโย	อววินโย	ออกไปจากวินัย (นอกวินัย, ผิดวินัย)
อวปโถ	อุปฺปโถ	ออกไปจากทาง (นอกทาง, ผิดทาง)
อวมคฺโค	อุมฺมคฺโค	ออกไปจากทาง[๒]
อวญฺญา	อุญฺญา	การดูหมิ่น
อวญฺญาตํ	อุญฺญาตํ	ผู้ถูกดูหมิ่น
อวฌานสญฺญี	อุชฺฌานสญฺญี	ผู้หมายจะเพ่งโทษ

โอตฺตญฺจ –

โอนทฺโธ, โอกาโส, โอวาโท, โอโลกนํ อิจฺจาทิฯ

กลุ่มอุทาหรณ์เหล่านี้ โอ เป็น อาเทศของ อว เช่น

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
โอนทฺโธ	อวนทฺโธ	รัดรึง
โอกาโส	อวกาโส	ช่องว่าง, โอกาส
โอวาโท	อววาโท	คำพร่ำสอน, การโอวาท
โอโลกนํ	อวโลกนํ	การแลดู

วสฺส โอตฺตํ –

อุโปสโถ – อุปวสโถติ ฐิติ, โนนีตํ นวนีตํ, นิวตฺถโกโจ นิวตฺถกวโจ, โก เต พลํ มหาราช, โก นุ เต รถมณฺฑลํ– กฺวติ อตฺโถฯ โก เต ทิฏฺโฐ วา สุโต วา, วานโร ธมฺมิโก อิติ, โก นุเม โคตมสาวกา คตา-กฺว นุ+อิเมติ เฉโท, โสณฺณํ สุวณฺณํ อิจฺจาทิฯ

แปลง ว เป็น โอ เช่น

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
อุโปสโถ	อุปวสโถ	(ฐิติ) ดำรงอยู่
โนนีตํ	นวนีตํ	เนยใส
นิวตฺถโกโจ	นิวตฺถกวโจ	สวมเกราะแล้ว
โก เต พลํ มหาราช, โก นุ เต รถมณฺฑลํ	กฺว เต กฺว นุ	ดูกรมหาบพิตร ไพร่พลของพระองค์อยู่ที่ไหน รถของพระองค์อยู่ที่ไหน
โก เต ทิฏฺโฐ วา สุโต วา, วานโร ธมฺมิโก อิติ	กฺว เต	วานร ที่ตั้งอยู่ในธรรม ท่านเคยเห็น เคยได้ยินว่ามีอยู่ในที่ไหนหรือ
โก นุเม โคตมสาวกา	กฺว + นุ + อิเม	พระสาวกของพระโคตมพุทธเจ้าเหล่านี้อยู่ที่ไหน
โสณฺณํ	สุวณฺณํ	ทองคำ

กุสฺส กฺรุตฺตํ –

กฺรุพฺพติ กุพฺพติฯ

กฺรุ เป็นอาเทส ของ กุ เช่น

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
กฺรุพพติ	กุพฺพติ	ย่อมกระทำ

ตฺตสฺส ตฺรตฺตํ –

อตฺรโช ปุตฺโต, เขตฺรโช ปุตฺโต อตฺตโช, เขตฺตโช, โคตฺรภู, วตฺรภู, จิตฺรํ, วิจิตฺรํ, จิตฺตํ, วิจิตฺตํ, อุตฺรสฺตมิทํ จิตฺตํ, อุตฺราสี ปลายี , ยาตฺรา จ เม ภวิสฺสติ อิจฺจาทิฯ

ตฺร เป็นอาเทสของ ตฺต เช่น

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
อตฺรโช ปุตฺโต	อตฺตโช	บุตรผู้เกิดแต่ตน
เขตฺรโช ปุตฺโต	เขตฺตโช	บุตรผู้เกิดในที่ดินของตน
โคตฺรภู	โคตฺตภู	จิตที่ครอบงำโคตร (โคตรภูจิต)
วตฺรภู	วตฺตภู	เทวดาผู้ครอบงำอสูรชื่อว่าวัตระ
จิตฺรํ	จิตฺตํ	ด่าง
วิจิตฺรํ	วิจิตฺตํ	วิจิตร เป็นอย่างต่างๆ
อุตฺรสฺตมิทํ จิตฺตํ	อุตฺตสตํ	จิตนี้เป็นสภาพสะดุ้งหวาดหว่น
อุตฺราสี ปลายี	อุตฺตาสี	ผู้มีการสะดุ้งเป็นปกติ เป็นผู้หลีกไป
ยาตฺรา จ เม ภวิสฺสติ	ยาตฺตา	การดำรงชีพได้ จักมีแก่เรา

ทสฺส ทฺรตฺตํ –

อินฺทฺริยํ, สุโข อุทโย ยสฺสาติ สุขุทฺรยํ, ทุกฺขุทฺรยํ กมฺมํ[๓], ปถวี อุนฺทฺริยฺยติ ภิชฺชตีตฺยตฺโถ[๔], มิตฺตทฺรุพฺโภ มิตฺตทฺทุพฺโภฯ

ทฺร เป็น อาเทส ของ ท

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
อินฺทฺริยํ	อินฺท + อิย ปัจจัย	อินทรีย์ (ได้แก่ อินทรีย์ ๖)
สุโข อุทโย ยสฺสาติ สุขุทฺรยํ	สุข + อุทย	มีสุขเป็นกำไร (กุศลกรรม)
ทุกฺขุทฺรยํ กมฺมํ	ทุกฺข + อุทย	มีทุกข์เป็นกำไร (อกุศลกรรม)
ปถวี อุนฺทฺริยติ ,ภิชฺชตีตฺยตฺโถ	อุนฺทิยติ (อุทิ ธาตุ + ย + ติ)	แผ่นดิน ย่อมแตก คือ แยกออก.
มิตฺตทฺรุพฺโภ	มิตฺต + ทุพฺโภ	ผู้ทำร้ายมิตร (หักหลัง, ทรยศ)  ใช้ในรูปเดิมเป็น มิตฺตทฺทุพฺโภ ก็มี.

ทฺทสฺส ทฺรตฺตํ –

ภทฺรํ ภทฺทํ, อสฺโส ภทฺโร[๕], สทา ภทฺรานิ ปสฺสติ[๖], สพฺเพ ภทฺรานิ ปสฺสนฺตุ[๗], ภทฺรานิ ภทฺรานิ ยานานิ โยเชตฺวา[๘], ลุทฺรํ[๙]   ลุทฺทํฯ

ทฺร เป็น อาเทส ของ ทฺท เช่น

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
ภทฺรํ	ภทฺทํ	ใช้ในรูปเดิมว่า ภทฺทํ ก็มี (ความหรือสิ่ง) เจริญ, งาม, ดี
อสฺโส ภทฺโร	ภทฺโท	ม้าชั้นดี (ม้าอาชาไนย)
สทา ภทฺรานิ ปสฺสติ	ภทฺทานิ	คนดีย่อมประสบความดีงามเสมอ
สพฺเพ ภทฺรานิ ปสฺสนฺตุ	ภทฺทานิ	ขอสรรพสัตว์จงประสบสิ่งดีงาม
ภทฺรานิ ภทฺรานิ ยานานิ โยเชตฺวา	ภทฺทานิ	สั่งให้ประกอบรถชั้นดี (คันใหญ่)
ลุทฺรํ	ลุทฺทํ	ใช้ในรูปเดิมว่า  ลุทฺทํ ก็มี ๑. อันทารุณ โหดร้าย, ๒. นายพราน ลุทฺทก

พสฺส พฺรตฺตํ –

พฺรหาวนํ, พฺรหนฺตํ วา วนปฺปติํ[๑๐], พฺรหฺมา, พฺราหฺมโณ – พาหิตปาปตฺตา อรหา พฺราหฺมโณติ วุจฺจติ, พฺรหฺมุโน อปจฺจนฺติ ชาติพฺราหฺมโณ วุจฺจติฯ

พฺร เป็น อาเทส ของ พ

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
พฺรหาวนํ	พหาวนํ	ป่าใหญ่ (กว้าง)
พฺรหนฺตํ วา วนปฺปติํ	พหนฺตํ	ลมย่อมทำลายต้นไม้ใหญ่ ที่เจริญเติบโตก็ตาม, (พห + อนฺต)
พฺรหฺมา	พหมา	พรหม (โดยสัททนัย คือ ผู้เจริญ พหฺ ธาตุ วุทฺธิมฺหิ = เจริญ + ม ปัจจัย)
พฺราหฺมโณ	พาหฺมโณ	พราหมณ์, โดยสัททัตถนัย (ตามรูปวิเคราะห์) ก. พระอรหันต์ เพราะเป็นผู้ลอยบาปได้, ข. พราหมณ์โดยกำเนิด (ชาติพราหมณ์) เพราะเป็นเชื้อสายของพรหม.

ว, วีนํ พฺยตฺตํ –

พฺยโย=วโย, วินาโสตฺยตฺโถ, กิจฺจากิจฺเจสุ พฺยาวโฏ=วาวโฏ, ปงฺเก พฺยสนฺโน=วิสนฺโน[๑๑],  พฺยมฺหิโต = วิมฺหิโต, พฺยมฺหํ=วิมานํ-มานสฺส มฺหตฺตํฯ

พฺย เป็น อาเทส ของ ว และ วิ เช่น

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
พฺยโย	วโย	เป็น วโย เหมือนเดิมก็มี. ความหมายคือ พินาศ
กิจฺจากิจฺเจสุ พฺยาวโฏ	วาวโฏ	ความขวนขวายในกิจน้อยใหญ่
ปงฺเก พฺยสนฺโน	วิสนฺโน	ไม่เข้าไป ในโคลนตม
พฺยมฺหิโต	วิมฺหิโต	น่าประหลาด, อัศจรรย์
พฺยมฺหํ	วิมานํ	วิมาน,ที่อยู่ของเทวดา. ในรูปนี้นอกจากจะแปลง วิ เป็น พฺย แล้ว แปลง มาน เป็น มฺห ด้วย จึงเป็น พฺยมฺหํ.

กฺขสฺส จฺฉตฺตํ –

อจฺฉิ=อกฺขิ, สจฺฉิ=สกฺขิ-สห อกฺขินา วตฺตตีติ อตฺเถ นิปาโต, ปจฺจกฺขนฺติ อตฺโถฯ นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติ[๑๒], มจฺฉิกา=มกฺขิกา, ลจฺฉี=ลกฺขี-สิรีติ อตฺโถฯ

จฺฉ เป็น อาเทศ ของ กฺข เช่น

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
อจฺฉิ	อกฺขิ	ตา
สจฺฉิ	สกฺขิ	ประจักษ์. ศัพท์นี้เป็นนิบาต ในความหมายว่า เป็นไปกับตา หมายถึง เห็นต่อหน้าต่อตา.
นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติ	สกฺขิกโรติ	ทำนิพพานให้ประจักษ์.
มจฺฉิกา	มกฺขิกา	แมลง
ลจฺฉี	ลกฺขี	ความโอ่อ่า, ศรี, สง่างาม.

มหาวุตฺตินา อกฺขรสํขิตฺตํ โหติ –

อาเจโร อาจริโย,  น มาตาปิตรสํวฑฺโฒ, อนาเจรกุเล วสํ[๑๓],  อาเจรมฺหิ สุสิกฺขิตา[๑๔],  พฺรหฺมเจโร      พฺรหฺมจริโย, ติณฺหํ ติขิณํ, ตณฺหา ตสิณา, สุณฺหา สุณิสา, อภิณฺหํ อภิกฺขณํ, ปณฺโห ปุพฺพณฺโห, ปณฺเห          วชฺโฌ มโหสโธ[๑๕], สุราเมรโย-สุราเมเรยฺโย, สุราเมเรยฺยปานานิ, โย นโร อนุยุญฺชติ [๑๖]ฯ กมฺมธารโย= กมฺมธาเรยฺโย, ปาฏิหีรํ ปาฏิเหรํ ปาฏิหาริยํ, อจฺเฉรํ อจฺฉริยํ, มจฺเฉรํ มจฺฉรํ มจฺฉริยํ อิจฺจาทิฯ

อุทาหรณ์ที่มีการย่ออักษร ด้วยสูตรใหญ่ (มหาสูตร) เช่น

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
อาเจโร อาจริโย	อาจริโย	อาจารย์
น มาตาปิตรสํวฑฺโฒ, อนาเจรกุเล วสํ	อนาจริกุเล	มิได้เติบโตในสำนักของบิดามารดา, ไม่อยู่ในตระกูลอาจารย์
อาเจรมฺหิ สุสิกฺขิตา	อาจริยมฺหิ	ศึกษาดีแล้วใน (สำนัก) อาจารย์
พฺรหฺมเจโร	พฺรหฺมจริโย	พรหมจรรย์
ติณฺหํ	ติขิณํ	แข็งกล้า
ตณฺหา	ตสิณา	ความกระหาย, ความอยาก
สุณฺหา	สุณิสา	หญิงสะใภ้
อภิณฺหํ	อภิกฺขณํ	บ่อยๆ
ปณฺโห	ปุพฺพณฺโห	ก่อน
ปณฺเห วชฺโฌ มโหสโธ	ปุพฺพณฺเห	มโหสธบัณฑิต ควรถูกประหาร ก่อน
สุราเมรโย	สุราเมเรยฺโย	สุราและเมรัย (เครื่องมึนเมา)
สุราเมเรยฺยปานานิ, โย นโร อนุยุญฺชติ	สุราเมรยปานานิ	นรชนใด มักดื่มสุราเมรัยเนืองๆ
กมฺมธารโย	กมฺมธาเรยฺโย	กรรมธารยสมาส
ปาฏิหีรํ ปาฏิเหรํ	ปาฏิหาริยํ	ปาฏิหาริย์ ธรรมที่กำจัดปฏิปักขธรรม
อจฺเฉรํ	อจฺฉริยํ	น่าอัศจรรย์
มจฺเฉรํ, มจฺฉรํ	มจฺฉริยํ	ความตระหนี่

อกฺขรวฑฺฒิปิ โหติ –

เอกจฺจิโย เอกจฺเจยฺโย เอกจฺโจ, มาติโย มจฺโจ, กิจฺจยํ กิจฺจํ, ปณฺฑิติยํ ปณฺฑิจฺจํ, สุวามิ สามิ, สุวามินิ สามินิ, สุวเกหิ ปุตฺเตหิ สเกหิ ปุตฺเตหิ, สตฺตโว สตฺโต, ตฺวญฺจ อุตฺตมสตฺตโว[๑๗], เอวํ อุตฺตมสตฺตโว[๑๘]               อิจฺจาทิฯ

แม้การเพิ่มอักษร ก็ทำด้วยมหาสูตรเช่นกัน

ปท	ปทจฺเฉท	คำแปลและอธิบายสังเขป
เอกจฺจิโย เอกจฺเจยฺโย	เอกจฺโจ	บางเหล่า
มาติโย	มจฺโจ	บุคคลที่จะพึงตายเป็นธรรมดา
กิจฺจยํ	กิจฺจํ	กิจ, สิ่งอันควรทำ
ปณฺฑิติยํ	ปณฺฑิจฺจํ	ความเป็นบัณฑิต
สุวามิ	สามิ	นาย
สุวามินิ[๑๙]	สามินิ	นายหญิง
สุวเกหิ ปุตฺเตหิ	สเกหิ ปุตฺเตหิ	ของตน เช่น สเกหิ ปุตฺเตหิ ด้วยบุตรของตน
สตฺตโว	สตฺโต	สัตว์, บุคคล  เช่น ตฺวญฺจ อุตฺตมสตฺตโว อนึ่ง ท่านเป็นอุดมบุคคล เอวํ อุตฺตมสตฺตโว อุดมบุคคล ย่อมเป็นเช่นนั้น,

อิติ มิสฺสกาเทสราสิฯ

มิสสกาเทส คือ การแปลงอักษรแบบคละกัน เป็นอย่างนี้

ขออนุโมทนา

สมภพ สงวนพานิช

---

[๑] มิสสกาเทส คือ การแปลงอักษรที่คละกันไม่เจาะจงว่าเป็นพยัญชนะหรือสระ เช่น แปลงสระคู่กับพยัญชนะเป็นสระ, แปลงสระเป็นพยัญชนะคู่, แปลงพยัญชนะคู่เป็นพยัญชนะคู่, ลดอักษร, เพิ่มอักษร.

[๒] สํ.นิทาน.อ.๑๐๔.

[๓] [ม. นิ. ๒.๑๐๙]

[๔] [สํ. นิ. ๑.๑๕๘]

[๕] [ธ. ป. ๑๔๓]

[๖] [ที. นิ. ๒.๑๕๓]

[๗] [ชา. ๑.๒.๑๐๕]

[๘] [ที. นิ. ๒.๔๓]

[๙] ชา. ๒/๑๕๕๒

[๑๐] [ชา. ๑.๑.๑๔]

[๑๑] ในจิตฺตสมฺภูตชาดกเป็น มชฺฌปงฺเก พฺยสนฺโน และ กามปงฺเก พฺยสนฺโน

[๑๒] [มิ. ป. ๕.๓.๑๒]

[๑๓] [ชา. ๑.๑.๙]

[๑๔] [ชา. ๑.๗.๘๒]

[๑๕] [ชา. ๑.๑๕.๓๒๔]

[๑๖] [ธ. ป. ๒๔๗]

[๑๗] [ชา. ๒.๒๑.๗๖]

[๑๘] [ชา. ๒.๒๑.๗๙]

[๑๙] (สุวามินี - ตุณฺฑิลชาดก) ชา. ๑/๘๘